Phát huy chức năng và nhiệm vụ của mô hình trường CĐ cộng đồng và trường ĐH địa phương để điều chỉnh hoạt động của hệ thống giáo dục chuyên nghiệp ở các địa phương có hiệu quả.

(12/07/2011) – TS. Nguyễn Huy Vị  (Phó Hiệu trưởng trường Đại học Phú Yên)

Từ sau đổi mới đất nước nói chung và đổi mới hệ thống giáo dục chuyên nghiệp (GDCN) nói riêng ở nước ta, mạng lưới GDCN (bao gồm giáo dục ĐH, CĐ, TCCN , Hướng nghiệp & Dạy nghề) ở các địa phương (tỉnh/ thành phố) đã có sự phát triển thấy rõ  về quy mô và loại hình cơ sở đào tạo chuyên nghiệp; chính nhờ vậy, số lượng người học (bao gồm sinh viên, học viên, học sinh) cũng tăng lên rất nhanh góp phần thoả mãn nhất định nhu cầu nguồn nhân lực của nền kinh tế – xã hội ở các địa phương.

Song, đến nay sự phát triển ấy đã tỏ ra bất cập so với yêu cầu phát triển nguồn nhân lực đáp ứng nhu cầu đẩy nhanh sự nghiệp CNH, HĐH và sự hội nhập quốc tế của đất nước nói chung và của mỗi địa phương nói riêng. Sự bất cập ấy thể hiện rất rõ ở sự phát triển thiếu tính định hướng chiến lược, có phần ‘‘ trăm hoa đua nở ’’ và sự yếu kém có tính hệ thống trong công tác quản lý, đã dẫn đến tình trạng sa sút về chất lượng đào tạo  vì  bệnh chạy theo thành tích và có phần nghiêng về mục đích lợi nhuận của các cơ sở đào tạo trên các địa bàn địa phương …

Làm thế nào để chấn chỉnh và điều chỉnh hoạt động của hệ thống GDCN trên địa bàn các địa phương có hiệu quả và phát triển bền vững; nghĩa là vẫn tăng trưởng về số lượng người học nhưng đảm bảo chất lượng đào tạo và tiết kiệm được các nguồn lực còn hạn hẹp?

Bài viết này xin đề xuất một giải pháp khả thi, có tính hiệu quả cao và bền vững cho vấn đề nêu ra là phát huy chức năng, nhiệm vụ của các mô hình trường Cao đẳng cộng đồng và trường Đại học địa phương .

1. Cơ sở lý luận và thực tiễn

Theo Quyết định số 121/2007/QĐ-TTg về việc phê duyệt Quy hoạch mạng lưới các trường CĐ/ĐH giai đoạn 2006-2020 của Thủ tướng Chính phủ ngày 27/7/2007 (gọi tắt là Quy hoạch 121), thì  có  những quan điểm chỉ đạo cụ thể  mà các địa phương có thể vận dụng để điều chỉnh cơ cấu và cơ chế hoạt động của hệ thống giáo dục chuyên nghiệp  ở các địa phương theo hướng đa dạng nhưng tinh gọn và hiệu quả, xoay quanh cái trục chính là trường Cao đẳng cộng đồng hoặc  trường Cao đẳng tổng hợp/đa ngành, hoặc trường Cao đẳng sư phạm được mở rộng nhiệm vụ đào tạo ra ngoài sư phạm, hoặc trường Đại học thuộc địa phương; các quan điểm chỉ đạo của Quy hoạch 121 có thể vận dụng ở đây là:

– “… góp phần nâng cao dân trí, phát triển nguồn nhân lực và đào tạo nhân tài; thực hiện điều chỉnh cơ cấu hệ thống đào tạo nguồn nhân lực, nâng cao chất lượng và hiệu quả đào tạo, thực hiện đào tạo theo nhu cầu xã hội; gắn công tác đào tạo với nghiên cứu khoa học và đời sống xã hội.’’.

– ‘‘… khắc phục hiện trạng manh mún, phân tán của mạng lưới, nhiều trường nhỏ, đào tạo đơn ngành, chuyên môn hẹp; khuyến khích sự phối hợp giữa các địa phương trong việc mở trường .. .’’

– ‘‘… Phát triển mạng lưới trường đại học, cao đẳng phải phù hợp với chiến lược phát triển và điều kiện kinh tế – xã hội, tiềm lực khoa học công nghệ của đất nước, gắn với từng vùng, từng địa phương; xây dựng cơ cấu ngành nghề, trình độ đào tạo, bố trí theo vùng miền hợp lí, xây dựng một số trung tâm đào tạo nhân lực trình độ cao, gắn với các vùng kinh tế trọng điểm, vùng kinh tế động lực … Bảo đảm đạt các tiêu chí quy định về chất lượng đội ngũ giảng viên, quy mô diện tích đất đai, cơ sở vật chất – kỹ thuật –  trang thiết bị phù hợp với khả năng đầu tư của ngân sách nhà nước, sự huy động nguồn lực xã hội …’’

– ‘‘ Ưu tiên thành lập các cơ sở mới có đủ tiềm lực và điều kiện, hạn chế việc nâng cấp các cơ sở hiện có; khuyến khích đào tạo những ngành, nghề thuộc lãnh vực công nghiệp; cân đối hợp lý cơ cấu đào tạo giữa các trình độ đại học, cao đẳng, trung cấp chuyên nghiệp và dạy nghề, giữa các ngành nghề, giữa khoa học cơ bản, khoa học kỹ thụât – công nghệ; bảo đảm tính liên thông giữa các loại hình, các trình độ đào tạo. ’’

– Về quy mô và chương trình đào tạo: ‘‘ Các trường cao đẳng đa ngành, đa cấp: khoảng 8000 sinh viên; các trường cao đẳng đào tạo theo lĩnh vực công nghệ, và trường cao đẳng cộng đồng: khoảng 5000 sinh viên … Tiếp tục thành lập mới các trường trung cấp chuyên nghiệp và mở rộng các chương trình đào tạo trung cấp chuyên nghiệp trong các trường cao đẳng, cao đẳng cộng đồng. Nghiên cứu phát triển hệ cao đẳng 2 năm.”

Bây giờ ta thử so sánh mục tiêu và nhiệm vụ đào tạo của các cơ sở GDCN mang thuộc tính nhà trường cộng đồng/địa phương – tức là nhà trường gắn liền với nhiệm vụ phát triển kinh tế – xã hội của cộng đồng/địa phương ; và hoạt động theo triết lý : của cộng đồng/địa phương; do cộng đồng/địa phương; vì cộng đồng/địa phương – đang hiện diện ở hầu khắp các tỉnh/thành phố nước ta hiện nay; Trên cơ sở đó, dễ nhận chân được tính ưu việt/hơn hẳn  của mô hình trường Cao đẳng cộng đồng so với các thiết chế GDCN khác cùng có chung thuộc tính giáo dục cộng đồng hiện hữu ở các địa phương hiện nay; đồng thời, cũng thấy được tính bao hàm các chức năng, nhiệm vụ của các thiết chế GDCN ấy trong chức năng, nhiệm vụ của trường Cao đẳng cộng đồng.

            Nhận xét : Qua bảng so sánh, đối chiếu ở trên về mục tiêu hoạt động và các nhiệm vụ chính của 8 cơ sở đào tạo mang thuộc tính  giáo dục cộng đồng (ở đây chưa kể trường CĐSP thuộc địa phương – về thực chất cũng là một trường chuyên nghiệp mang thuộc tính cộng đồng/địa phương), và dựa trên khảo sát thực tiễn hoạt động của các cơ sở GDCN này, có thể rút ra mấy nhận định sau :

1. Có sự phân tán, manh mún các loại hình cơ sở GDCN ở các địa phương; nhất là ở cấp huyện: mỗi huyện đều có Trung tâm GDTX huyện, Trung tâm KTTH-HN, Trung tâm DN hoặc trường TCN. Còn ở cấp tỉnh nói chung đều có một trường CĐSP, một trường Cao đẳng nghề, một Trung tâm KTTH – HN và một Trung tâm GDTX; có tỉnh lại có thêm trường Đại học địa phương hoặc một trường Cao đẳng cộng đồng. Với sự tồn tại nhiều cơ sở đào tạo thuộc địa phương cùng làm những nhiệm vụ trùng lắp như vậy, đã gây ra lãng phí các nguồn lực, cạnh tranh không lành mạnh, hạ thấp chất lượng đào tạo, nhất là các loại hình đào tạo không chính quy hoặc phi chính quy.
2.   – Thực chất hoạt động của các Trung tâm Dạy nghề , Trung tâm KTTH – HN và Trung tâm GDTX cấp huyện hoạt động rất yếu về mọi phương diện: tuyển sinh, giảng dạy, cơ sở vật chất – kĩ thuật và tài chính. Trung tâm KTTH – HN cấp tỉnh chỉ hoạt động cầm chừng trong nhiệm vụ chính, thiếu sinh khí và thiếu tính thực tiễn cao, mà lại còn liên kết tổ chức đào tạo với trường nọ, trường kia  ngoài chức năng, nhiệm vụ của mình …

             – Tình trạng họat động của các Trung tâm HTCĐ ở cấp xã phường  nói chung còn ảm đạm, chỉ là hình thức trên danh nghĩa, rất lúng túng và nghèo nàn trong nội dung hoạt động.

             – Đặc biệt, Trung tâm GDTX cấp tỉnh với bộ máy thông thường chỉ có năm, bảy người chuyên làm công tác hành chính, ghi danh và thu nhận học phí, nhưng hoạt động rất ‘‘hùng mạnh ’’ với cái gọi là ‘‘liên kết đào tạo’’, từ TCCN lên đến Cao học, theo đủ hình thức học tập, với chất lượng đào tạo hết sức thấp và có dấu hiệu chạy theo lợi nhuận đáng báo động.

3. Với mục tiêu hoạt động và chức năng, nhiệm vụ của mình là gắn chặt với cộng đồng/địa phương, các mô hình Trường Cao đẳng cộng đồng và Trường Đại học địa phương có thể thay thế và thực hiện/phối hợp thực hiện có hiệu quả hơn về mặt chất lượng đào tạo nói riêng, và về quản lý nhà nước nói chung, đối với các nhiệm vụ mà các thiết chế GDCN khác đang hiện hữu ở các địa phương hiện nay đang thực hiện.
4.            Đề xuất giải pháp điều chỉnh  hoạt động của hệ thống giáo dục chuyên nghiệp ở các địa phương  có hiệu quả

          Trên cơ sở lý luận và thực tiễn trình bày ở trên, xin đưa ra mấy giải pháp để điều chỉnh vĩ mô hoạt động của hệ thống GDCN ở các địa phương theo định hướng đảm bảo 4 yêu cầu: Kế thừ ; Thực tiễn; Chất lượng & Hiệu quả; Phát triển bền vững.

1. Về mạng lưới cơ sở GDCN thuộc địa phương (kể từ thấp đến cao theo cấp độ văn bằng đào tạo) nên có: Trung tâm HTCĐ ở các xã, phường; Ở cấp huyện, sáp nhập Trung tâm KTTH – HN, Trung tâm GDTX, Trung tâm Dạy nghề thành trường Trung cấp chuyên nghiệp tổng hợp hoặc thành một trung tâm hợp nhất gọi là Trung tâm Đào tạo – Bồi dưỡng văn hóa và Nghề nghiệp; Ở cấp tỉnh, Trung tâm KTTH – HN đổi thành Trường Trung học Kỹ thuật – Công nghệ; chỉ cần một Trường Cao đẳng Nghề đào tạo bao trùm các cấp dạy nghề; Chuyển đổi các trường CĐSP thành trường Cao đẳng cộng đồng  hoặc Cao đẳng tổng hợp (thực chất, trường CĐ tổng hợp cũng thuộc mô hình trường CĐ cộng đồng); sáp nhập Trung tâm GDTX cấp tỉnh vảo trường CĐ cộng đồng hoặc trường CĐ tổng hợp; và ở địa phương nào có đủ các điều kiện theo tiêu chuẩn của điều lệ trường Đại học, thìcó thể thành lập trường Đại học địa phương trên cơ sở nâng cấp trường CĐ cộng đồng/CĐ tổng hợp, cùng với sự  sáp nhập Trung tâm GDTX và các cơ sở GDCN khác thuộc địa phương một cách phù hợp.
2. Về chương trình và phương thức đào tạo :

            – Xác định lại mục tiêu hoạt động của Trường Trung học Kỹ thuật là trường Trung học Kỹ thuật – Công nghệ; đó là loại hình trường đào tạo học sinh có trình độ trung học theo hướng nghề nghiệp kĩ thuật và công nghệ để chuẩn bị nghề nghiệp cho tương lai học sinh ở bậc giáo dục sau trung học.

            – Trường Cao đẳng tổng hợp/Trường Cao Đẳng cộng đồng/Trường Đại học địa phương, ngoài các chương trình đào tạo đa cấp (Sơ cấp, Trung cấp, Cao đẳng, Đại học), đa ngành, đa lãnh  vực theo các cấp độ văn bằng và chuyên môn cụ thể phong phú, sẽ thực hiện các chức năng hướng nghiệp cho học sinh phổ thông, chức năng GDTX, và cùng với các Trung tâm HTCĐ, Trung tâm Đào tạo – Bồi dưỡng văn hóa và Nghề nghiệp của huyện sẽ thực hiện chức năng giáo dục cộng đồng bằng các hình thức không chính quy (Non-formal) hoặc phi chính quy (Informal). Làm được như vậy, rất thuận lợi cho việc thực hiện đào tạo liên thông cả 3 cấp TCCN, CĐ, ĐH tại địa phương; nghĩa là sẽ hiện thực hóa được tư tưởng đào tạo liên thông trong hệ thống GDCN và Đại học; đồng thời thực hiện được triết lý giáo dục đại học đại chúng và  triết lý học tập suốt đời, mà các chủ trương của Đảng và chính sách của Nhà nước ta đã nhất quán chỉ đạo từ hai thập niên qua.

3. Về điều chỉnh vĩ mô ở cấp trung ương, nên chuyển trách nhiệm quản lí nhà nước về dạy nghề của Tổng cục Dạy nghề thuộc Bộ LĐ – TB – XH về lại Bộ GD&ĐT để tập trung nguồn lực trong GD&ĐT của đất nước.

            @ Thay lời kết :

Đã đến lúc cần thiết phải tái cấu trúc hệ thống GDCN ở các địa phương để có thể thực hiện có hiệu quả việc phát triển nguồn nhân lực đảm bảo chất lượng  phục vụ cho việc đẩy nhanh tiến độ CNH, HĐH và đảm bảo sự hội nhập nền kinh tế thế giới của nước ta một cách thành công.

 Phát huy chức năng và nhiệm vụ của các mô hình trường Cao đẳng cộng đồng và trường Đại học địa phương để điều chỉnh hoạt động của hệ thống GDCN ở các địa phương có hiệu quả sẽ là một giải pháp khả thi về cả hai mặt lí luận và thực tiễn cho việc tái cấu trúc này ./.

Tài liệu tham khảo :

[1] Chính phủ (2007), Quyết định số 121/2007/QĐ-TTg v/v phê duyệt Quy hoạch mạng lưới các trường đại học và cao đẳng của Việt  Nam giai đoạn 2006-2020, Hà Nội.

 [2] Chính phủ (2005), Quyết định số 112/2005/QĐ-TTg ngày 18/5/2005, v/v phê duyệt Đề án “Xây dựng xã hội học tập giai đoạn 2005 – 2010”, Hà Nội.

[3] Trần Khánh Đức (2002), Giáo dục Kỹ thuật – Nghề nghiệp và Phát triển nguồn nhân lực, NXB Giáo dục, Hà Nội.

[4] Vũ Ngọc Hải (2003), “Cơ cấu trình độ giáo dục – đào tạo sau trung học ở nước ta trong thời kỳ CNH, HĐH”, Tạp chí Phát triển giáo dục, (11/2003), Viện Chiến lược & Chương trình, Hà Nội..

[5] Dang Ba Lam, Nguyen Huy Vi (2008), “ Chapter 7: The Development of the Community College Model in Viet Nam in the Time of Country Renovation and International Integration”, Community College Models: Globalization and Higher Education Reform, AACC, US.

[6] Nguyễn Huy Vị (2009), Nghiên cứu mô hình trường Cao đẳng cộng đồng  đáp ứng nhu cầu phát triển kinh tế – xã hội địa phương ở Việt Nam, Luận án tiến sĩ QLGD, Trường Đại học Giáo dục – Đại học Quốc gia.